4- نظريه حركتي – ادراكي كفارت
هدف كفارت ، مطالعه رشد جسمي و حركتي كودكان داراي نارسايي يادگيري بود بر خلاف سه نظريه قبلي بر روي رشد ادراكي – حركتي مطلوب تأكيد مي كرد، وي معتقد بود كه فرايندهاي ادراكي – حركتي كودكان با هم مثل يك واحد عمل مي كنند و رفتار حركتي پيش نياز رفتارهاي بعدي است . بر اين اساس عدم رشد بهينه برخي مهارت هاي ادراكي – حركتي منجربه رشد ناهنجار و تمرينات ادراكي – حركتي باعث رشد طبيعي ادراك مي شود . كفارت از رشد هماهنگ چشم و دست به عنوان يك روند پيوند ادراكي – حركتي نام مي برد.
بنابراين كنترل حركات اولين مرحله رشد ادراكي – حركتي است و حركات پايه زير را در برمي گيرد.
حفظ حالت تن يا بدني وضعيتي است كه كودك بايد بتواند شكل آرام و حالت يا وضعيت بدني متعادل يا اندام هاي ويژه ا يرا قبل از عمل به دست آورد . تشخيص جوانب يا جانبي عمل كردن دومين حركت پايه اي است كه كودكان بايد هنگام انجام كار بداند كه چه زماني از سمت چپ يا راست بدن و اندام هاي مربوط به آن استفاده كند.
در توانايي حركتي – ادراكي جهت يابي كودك بايد بتواند جهت چپ و راست اشياء را نسبت به هم در فضا تشخيص دهد و بالاخره در تصور يا آگاهي بدني كودك بايد دانش لازم را درباره بدن خود به دست آورد زيرا آگاهي بدني براي برقراري ارتباط با محيط ضروري است . كودك حركات پايه خود را به ساختهاي مكاني زير تعميم مي دهد :
كودك با تعميم حركتي تعادل بدني خود را در حركات مختلف كنترل و حفظ مي كند و با رابطه بدن و نيروي گرانش آشنا مي شود . كودك با انتقال و جابجايي قادر مي شود خود و اشيا را جابه جا كند و با انتقال تعادل به مهارت هاي حركتي انتقالي مانند راه رفتن به كشف روابط بيشتر در محيط دست مي يابد . كودك از طريق تماس ، رسيدن ، گرفتن و دستكاري اشيا و اجسام محيطي اطلاعات كسب مي كند . دانشي كه از طريق تماس و دستكاري اشيا و پي بردن به خواص آنها به دست مي آيد به ادراك شكل نيز كمك مي كند . هم چنين كودك از طريق گيرش و رانش يا دريافت و دفع به اشياء متحركي كه به سوي او مي آيند واكنش نشان مي دهد يا با جسم متحرك تماس و آن را مي گيرد يا خود را از جسم متحرك دور مي كند.
ساخت زماني نيز با پاسخهاي حركتي شروع مي شوند و ضمن استمرار به شكل مفهوم درمي آيند . فعاليت هاي حركتي كه كودك با هم در يك زمان انجام مي دهد، مثلاً ، وقتي كودك حركت دو دست ، دوپا و غيره را با هم تركيب و در يك زمان اجرا مي كند به همزماني يا تواماني دست مي يابد . كودك با انجام حركاتي مانند قدم زدن ، پريدن و سخن گفتن كه ريتم و وزن دارند به ريتم يا موزوني ادراك پيدا مي كنند. وزن يك مقياس زماني به معني فاطله هاي زماني مساوي است . كودكان با انجام حركات فوق به آگاهي از يك واحد زماني دست مي يابند . توالي يا تسلسل سومين ساخت زماني است كه كودك ضمن فعاليت هاي حركتي مي آموزد اين حركات ترتيب زماني دارند و بايد يك سري حركات بدني به صورت سريالي و پي در پي انجام گيرد.
آزمونهاي حركتي
1-1- آزمون اندازه گيري ادراكي – حركتي كفارت
كفارت و روچ در سال 1966 وسيله اي براي تشخيص اختلالات يادگيري ساخته اند از اين وسيله براي سنجش ميزان اختلالات در كودك قبل از تنظيم برنامه ترميمي ، استفاده مي شود.
سازندگان آن معتقدند كه اين وسيله يك آزمون نيست بلكه وسيله اندازه گيري است كه به آزمايشگر اجازه مشاهده طيف وسيعي از رفتارها و حالات كودك را در يك مجموعه نظم مي دهند.
نحوه اجرا و چگونگي تغيير و تفسير نتايج بدست آمده در كتاب روچ و كفارت ( 1966 ) آمده است . وسيله اندزه گيري ادراكي – حركتي كفارت شامل امتحان يا مشاهده در پنج زمينه عمده به ترتيب زير است :
1 حالت و تعادل :
در اين زمينه چهار نمره يا درجه منظور مي گردد . بدين معني كه سه نمره براي راه رفتن بر نرده چوبي كه شامل راه رفتن به جلو ،‌عقب و به پهلو است . همچنين يك نمره براي توانايي پريدن كه شامل پريدن با دو پا يا يك پا ست ، در نظر گرفته مي شود.
2- تصوير بدني و تشخيص تفاوت :
در اين مورد پنج نمره يا درجه براي هر يك از موارد زير كه به خوبي انجام گيرد ،‌منظور مي گردد :
الف- شناسايي قسمت هاي مختلف بدن ؛
ب- تقليد حركات ؛
ج- تعقيب هدف؛
د- دو تمرين در ارتباط اب تناسب اندام ؛
ه- فرشته در برف
3- پيوند ادراكي – حركتي :
در اين زمينه هفت نمره يا درجه منظور مي گردد . چهار نمره براي فعاليت هاي مربوط به تخته سياه كه شامل رسم يك دايره ،‌رسم دو دايره ( همزمان و هر كدام با يك دست )‌رسم خط از چپ به راست و از راست به چپ و نيز رسم خطوط عمودي است . سه نمره نيز براي موزون نوشتن است ، كه شامل تناسب حروف ،‌رواني حركت و تغيير جهت در نوشتن مي باشد.
1 كنترل چشمي :
در اين مورد چهار نمره يا درجه منظور شده است . در اين آزمايش كودك اول با دو چشم ، سپس با چشم راست ، پس زا آن اب چشم چپ و در آخر مجدداً با دو چشم حركت و نزديك مي شود ، تعقيب مي كند.
5- درك شكل :
در اين زمينه دو نمره يا درجه منظور مي گردد. كودك بايد هفت شكل را كه قبلاً آماده شده است كپي كند به كودكان پنج تا شش سال شكلهاي 1 تا 4 ، كودكان شش تا هفت سال شكل هاي 1 تا 5 و كودكان هفت سال و بالاتر تمام هفت شكل داده مي شود . كودك اين شكل ها را با مداد بر كاغذي سفيد كپي مي كند و بر اساس چگونگي كپي كردن نمره مي گيرد (15 ).
با توجه به آنچه كه در اين قسمت آمده است ، به نظر مي رسد كه كفارت به توانائيهاي بينايي – حركيت براي رشد مهارت هاي يادگيري و موفقيت در مدرسه و همچنين ايجاد تفكر انتزاعي اهميت اساسي داده است ،‌نقش و توانايي شنوايي و آموزش آن را تا حد زيادي ناديده انگاشته است . نگارندگان در پرتو تجربه عملي خود با كودكان با اختلالات يادگيري ،‌كاربرد دستورالعمل هاي كفارت را براي آن گروه از كودكان كه مشكلات حركتي يا هماهنگي حركتي دارند تأكيد مي كنند به شرط اينكه آموزش هاي ديگر نيز مورد توجه قرار گيرد.
2- آزمون توانائيهاي حركتي لينلكلن – اوزرتسكي
در واقع چهار چوب اين آزمون مقياس توانايي حركتي است كه توسط اوزرتسكي روسي ساخته شده است . اين آزمون بر اساس سطوح سني 4 تا 16 سال ساخته شده كه دارايشش خرده آزمون بود . و به عقيده اوزرتسكي شش حوزه را مورد ارزيابي قرار مي داد كه به ترتيب ، هماهنگي كلي ثابت ، هماهنگي دستي پويا ، سرعت حركيت ، حركات ارادي همزان ، نا هم حركتي و هماهنگي كل پويا مي باشد.
اين مقياس توجه بسياري از محققين را به خود جلب كرده و در سال 1964 ادگاردال نسخه پرتغالي آن را به زبان انگليسي برگرداند . سرانجام اسلوان در سال 1946 آن را با توجه به هنجارهاي آمريكايي تهيه و تنظيم نمود. (31 )
آزمون رشد حركتي لينلكن – اوزرتسكي براي سنجش و اندازه گيري توانائيهاي حركتي در سنين 5/5 تا 5/14 سال طراحي شده است . اين آزمون در سال 1950بعد از انجام يك رشته تحقيقات روي مقياس اوزرتسكي ساخته شد كه با حذف 49 ماده از مقياس اوليه مقياسي مركب از 36 ماده باقي ماند . اين آزمون بطور انفرادي اجرا مي شود و در 36 ماده ، مهارت هاي حركتي فراوان و مختلفي مانند چابكي انگشت ،‌هماهنگي چشم و دست ، فعاليت عضلات بزرگ ، دستها ،‌بازوها و تنه و پاها و نيز قابليت حركتي مربوط به طرفين بدن را اندازه گيري مي كند. (16).
از 36 سؤال اين آزمون ، 21 سؤال ، سرعت انگشت و تردستي را ارزيابي مي كند . 7 سؤال به آزمونهاي تعادل بدن مربوط مي شود و 8 سؤال ديگر هم در ميان ساير مقوله تقسيم شده اند . در تحليل نتايج اين آزمون بايد به اين حقيقت توجه شود كه بر سرعت انگشت انگشتان و تردستي و همچنين تعادل بدن به شدت تأكيد شده است . زماني كه تمام آزمون ارائه مي شود و نتايج حاصل ،‌اطلاعاتي بدست مي دهد كه بيشتر به توانائي دانش در اين دو حوزه مهارتي مربوط مي شود تا هرحوزه ديگر (7)
همانطور كه از عنوان اين آزمون بر مي آيد ، اين آزمون ، يك شاخص رشد حركت ياست . اطلاعات اخير مؤيد آن است كه منحني مهارت هاي ياد شده در گستره سني 5/5 الي 5/14 سال داراي شيب صعودي نسبتاً ثابت ولي تدريجي است . تشخيص ميزان رشد حركتي آزمودني به عنوان مكمل براي ساير آگاهيها در زمينه هايي مانند رشد ذهني ،‌اجتماعي ، هيجاني مي تواند شناخت كلي آزمودني را تسهيل كند (16).
در حقيقت پايه و اساس آزمون لينلكلن – اوزرتسكي را مقياس اوزرتسكي تشكيل يم دهد . بدين صورت كه آزمونهاي اوليه اوزرتسكي د رابتدا بر روي 410 كودك استاندارد شد . اما بعد ها نمونه اوليه اين آزمون بر روي هزاران كودك انجام شد. تجربه آزمون اوزرتسكي شبيه آلفرد بينه در اواخر قرن 19 بود . بدين طريق كه در ابتدا نتايج آزمون با اندازه هاي ساخت بدن و هوش مغايرت داشت . ولي بعدها ميتنيگ و همكارانش در سال 1936 در انگلستان ، تعديل هايي در آزمون اوزرتسكي انجام دادند . در سال 1946 فرم تعديل شده اين آزمون ، ابتدا توسط دال در آمريكا ارائه شد . (26) . و بعد از آن اسلوان در سال 1955 در ايالات متحده در دانشگاه ايلي نويز اين مقياس را مورد تجديد نظر مناسبي قرار داد و به هنجار يابي آن بر اساس يك نمونه 749 نفري از دختران و پسران 6 تا 14 سال پرداخته است .(15).
اگر چه مقياس رشد حركتي لينلكلن – اوزرتسكي د رگذشته بطور متداول براي ارزيابي توانائي حركتي عقب مانده هاي ذهني بكار مي رفت و افرادي مثل فالرز از اين آزمون تجديد نظر شده براي بررسي و مطالعه دختراني كه از نظر ذهني معيوب بودند استفاده كرد و به اين نتيجه رسيد كه اين مقياس بايستي بيشتر از اين مورد تجديد نظر قار گيرد و بصورت آزمون هاي استاندارد شده درآيد و يا تحقيقات كامل در سال 1949 كه در رابطه با 54 آزمودني عقب مانده ذهني صورت گرفت ، حاكي از اين بود كه اين مقياس مي تواند نارسائيهاي ذهني ، اعم از مادرزادي و محيطي را تشخيص دهد . ولي اسلوان از اين مقياس براي تعيين رابطه بين هوش و مهارت حركتي در مورد آزمودني هاي معمولي و عقب مانده ذهني استفاده كرده و نتيجه گرفت كه در تمام 6 آزمودني فرعي يعني هماهنگي عمومي ايستا ، هماهنگي دستها در حركت ،‌هماهنگي عمومي پويا ، سرعت حركت ،‌چگونگي انجام حركات اختياري و دقت در حركات بچه هاي معمولي پيوسته بهتر از بچه هاي دچار ضعف ذهني بوده اند و از طرفي مهارت حركتي با بهره هوشي به طور كلي مربوط است (20 ) . اسلوان همچنين خاطر نشان مي سازد كه اگر قرار است مقياس اوزرتسكي در تحقيقاتي از اين نمونه مورد استفاده قرار گيرد . لازم است اين آزمودني براي نمونه هاي بزرگتر و در شرايط جغرافيائي متفاوتي ميزان و اجرا شود (16 ).
براي بررسي پايائي آزمون لينلكلن – اوزرتسكي از روش دو نيمه كردن بهره گرفته شد و ضريب پايائي هر سال از گستره سني ،‌بر اساس فرمول اسپير من ، براون محاسبه گرديده است . ضريب پايائي كلي آزمون ياد شده براي تمامي گستره سني پسران 96% و براي دختران 97% مي باشد .
در خصوص روائي آزمون لينلكلن – اوزرتسكي دو نوع روائي يعني روائي محتوا و روائي ساختار ( سازه ) مورد بحث و بررسي قرار گرفته است . در بررسي روائي محتوا هدف آنست كه دريابيم آيا اين آزمون كفايت حركتي و يا مهارت حركتي كودكان را اندازه گيري مي كند . به عبارت ديگر ، در اين بررسي هدف تعيين ميزان تناسب مواد آزمون در سنجش و اندازه گيري مهارتهاي حركتي كودكان است . اين مهم معمولا از طريق هيأت داوران متخصص صورت مي پذيرد و بر همين اساس و به دلايلي كه قبلاً ذكر گرديد تنها 36 ماده از مواد مقياسي 85 ماده اي اوزرتسكي كه در واقع قابليت مناسبتري در تميز و تشخيص عملكرد حركتي كودكان سنين مختلف داشتند انتخاب گرديد .
ضمناً به لحاظ مقدار بالاي ضرايب پايايي كل آزمون براي تمامي گستره سني مي توان نتيجه گرفت كه اين آزمون از ثبات دروني بالايي برخوردار مي باشد و همين امر نشانگر آن است كه ما با آزموني مواجه هستيم كه تمام مواد و ويژگي با ويژگيهاي يكسان را اندازه گيري مي كند (16 ).
لازم به توضيح است كه از جمله چاپ آن بوسيله كرشنر و دوسويكز صورت گرفته است كه در اين مواد آزمون تغيير و مدت زمان اجراي آن كاهش يافته است (26) . بعدها در سال 1966 اين آزمون توسط استات مورد تجديد نظر قرار گرفت و اصلاح شد. اصلاحيه استات شامل سه عامل بود كه پنج تكليف را در بر مي گرفت. (26).
3- آزمون توانائيهاي حركتي برونينكز – اوزرتسكي
آخرين تجددي نظر بر روي آزمون اوزرتسكي ( شكل ويرايش شده لينلكلن ) توسط رابرات اچ . برونينكز انجام شد.
دكتر برونينكز تهيه آزمون برونينكز – اوزرتسكي را در سال 1972 آغاز نمود و در سال 1978 گزارش نهايي بهمراه نتيجه تجديد نظر شده را ارائه كرد. برونينكز آزمون خود را تا اندازه اي بر آزمونهاي حركتي كه با آزمون اوزرتسكي تطبيق داده شده بود بنيان نهاد اگر چه اين دو آزمون شباهت هايي دارند ولي از نظر محتوا ، ساختار و كيفيت تكنيكي با همديگر فرق دارند .
كودكان 5/4 الي 5/14 ساله را مورد سنجش قرار مي دهد . مجموعه كلي آزمون شامل 8 خرده آزمون يعني 46 مورد جداگانه ، نمايه اي وسيع از مهارت حركتي با كيفيتي مناسب از اندازه هاي مجزاي مهارت هاي حركتي درشت و ظريف را فراهم مي آورد . توضيح اين 8 خرده آزمون در زير ارائه مي گردد:
خرده آزمون 1: سرعت دويدن و چالاكي ( 1 ماده ) كه سرهت دويدن را در مسير معيني مي سنجد .
خرده آزمون 2: تعادل ( 8 ماده ) كه سه ماده تعادل ايستا و 5 ماده ديگر تعادل را در هنگام راه رفتن ( تعادل پويا ) مي سنجد.
خرده آزمون 3 : هماهنگي دو جانبي ( 8 ماده ) كه 7 ماده هماهنگي متوالي و همزمان اعضاي فوقاني بدن را با اعضاي تحتاني و 1 ماده ديگر هماهنگي اندام هاي فوقاني بدن را مي سنجد.
خرده آزمون 4: قدرت ( 3 ماده ) كه قدرت شانه ، بازوها و شكم و پاها را مي سنجد.
خرده آزمون 5 : هماهنگي اندام هاي فوقاني ( 9 ماده ) كه 6 ماده هماهنگي ديداري با حركات بازوها و دستها و 3 ماده هم دقيقاً حركات بازوها و دستها و انگشت ها را مي سنجد .
خرده آزمون 6: سرعت واكنش ( 1 ماده ) كه توانايي سرعت واكنش به يك محرك ديداري متحرك را مي سنجد.
خرده آزمون 7: كنترل ديداري حركتي ( 8 ماده )‌كه توانائي هماهنگي دقيق درست و حركات چشم را مي سنجد.
خرده آزمون 8: سرعت و چالاكي اندام هاي فوقاني ( 8 ماده ) كه چالاكي دست و انگشت ها و سرعت دستها و بازوها را مي سمجد.
اما خلاصه فرم آن 14 مورد از مجموعه كل آزمون را دربر مي گيرد كه خلاصه اي از مهارت هاي عمومي حركتي را شامل مي شود :
چهار خرده آزمون مهارت هاي حركتي درست
سه خرده آزمون مهارت هاي حركتي ظريف
يك خرده آزمون مهارت حركتي درشت و ظريف را مي سنجد.
آزمون برونينكز – اوزرتسكي مقياس سودمندي است كه مربيان و متخصصين كلينيكي و محققان را در سنجش مهارت هاي حركتي دانش آموزان و انجام برنامه هاي آموزشي و تربيت بدني و همچنين تشخيص اختلالات جدي حركتي و معلوليت هاي رشدي ياري مي نمايد. اين آزمون براي گروههاي سني ، داراي نمره استاندارد شده هست و براي هر يك از 8 خرده آزمون ، معادل سازي سني دارد. اجراي مجموعه كل آزمون 45 تا 60 دقيقه براي كودكان عادي بطول مي انجامد و نرم خلاصه آن به 15 تا 20 دقيقه نياز دارد .
اين آزمون از روائي و اعتبار لازم برخوردار است . بطوريكه ضريب اعتبار نمره هاي آزمون برونينكز – اوزرتسكي و آزمون كرنيش در بررسي مهارت هاي حركتي در مورد مهارت هاي حركتي 12 كودك 5 تا 13 ساله برابر 90% بوده است .
وردربر .جي . ام . اس . و پاين . وي. گ فرم كوتاه و بلند تست توانائيهاي حركتي برونينكز – اوزرتسكي را در مورد 48 دانش آموز بكار برده و با استفاده از تجزيه و تحليل آماري در مورد داده ها نتيجهگرفتند كه رابطه اي قوي و مستقيم ميان نمرات فرم كوتاه و بلند وجود دارد (6) .
در پايان لازم به توضيح است كه مقياس كارايي حركتي برونينكز – اوزرتسكي در سال 1987 بوسيله دپاف و سمان بعنوان يك تست توانايي حركتي كه غالباً در رابطه با دانش آموزان معلول بكار مي رود طبقه بندي شده است و بعد از اين طبق تحقيقات انجام شده تغييراتي ديگر در اين تست ايجاد نگرديده است . (6)